چرا تخم مرغ تخم مرغی شکل است؟

در زندگی بعضی چیزها هستند که آنقدر تکراری شده‌اند که آنها را همینطوری می‌پذیریم. یا شاید هم در برهه‌ای از زندگی برایمان سوال پیش می‌آید، ولی از آنجاییکه مسائل مهمتری از مثلا شکل تخم مرغ در جهان وجود دارد، بی‌صدا از کنارشان می‌گذریم. برخی نیز می‌پنداریم شاید جوابی نیست و چه بسا قضیه را با آوردن جمله معروف «کار خداست» برای خودمان حل می‌کنیم. (که البته این روش کاملا اشتباه‌است. در «تابلوی ایستی به نام خدا» در این‌باره گفته شد.)

امروز به دو پرسش ساده پاسخ داده می‌شود: ۱. چرا تخم مرغ تخم مرغی شکل است؟ ۲. اول مرغ بود یا تخم مرغ؟ پیش از هر چیز لطفا به این نظرسنجی پاسخ دهید:

واقعیت این است که ما امروزه به وسیله دانش پاسخ بسیاری از پرسش‌هایی که در طول تاریخ بغرنج انگاشته می‌شده‌اند را یافته‌ایم. چیزهایی می‌دانیم که بر پشت گذشتگان رعشه خواهد انداخت. البته لازم به گفتن نیست که بسیاری از چیزها را هم نمی‌دانیم؛ ولی خوب پیشرفت کرده‎ایم. شاید یکی از دلایل اصلی پیشرفت سریعتر در دوران نوین استفاده از «روش علمی» به جای گمانه‌زنی محض، و عدم قبول سخنان بی‌دلیل گذشتگان باشد. می‌خواستم درباره تخم مرغ حرف بزنم؛ ببین کجا رفتم! 🙂 امروز (چون یک وعده تخم مرغ خوردم!) از این مسائل ابتدایی شروع می‌کنم.

چرا تخم مرغی شکل؟

نخست، چرا تخم مرغ به این شکل است؟ اشکال جانداران ارتباط مستقیمی با نحوه ایجاد آنها در فرآیند فرگشت (تکامل) دارد و اشکالی غالب می‌شوند که از نظر عملی ممکن باشند و همیشه نیز به انواع قبلی وابسته‌اند. اگر تخم مرغ مکعب مستطیل شکل بود در کناره دیواره‌ها آسیب‌پذیرتر بود و زود می‌شکست. ضمن اینکه نشستن روی آن دشوار بود. محکم‌ترین شکل ممکن کره است. ولی پس چرا تخم همه پرندگان کروی نیست؟ یکی از دلایلی که آسان به ذهن می‌رسد این است که تخمی که کره کامل نیست در صورت تکان خوردن دور خود می‌چرخد و زیاد از لانه دور نمی‌شود. ولی اگر کره کامل بود تا فواصل دور قل می‌خورد و چه بسا از بین می‌رفت یا پیدا نمی‌شد. به همین دلیل شکل تخم پرندگانی که در مناطق ناهموارتر و زاویه‌دارتر زندگی می‌کنند بیضی‌تر است. ضمن آنکه با انجام محاسبات ریاضیاتی معلوم شده که شکل تخم‌ ارتباط مستقیمی به تعداد تخم‌هایی دارد که معمولا در کنار هم گذاشته می‌شوند. به این صورت که تخم‌ها به شکلی در‌می‌آیند که کیپ‌تر در کنار هم قرار بگیرند و بیشتر گرما را حفظ کنند. مثلا در پرندگانی که تعداد تخم‌های بیشتری با هم می‌گذارند شکلشان بیشتر تخم مرغی شکل است. ولی در پرنده‌ای مانند شترمرغ که تنها یک تخم می‌گذارد شکل آن به کره نزدیک‌تر است.

یک نکته که باید در نظر داشت این است که در طبیعت چیزها معمولا به شکل ایده‌آل نیستند. در فرآیند فرگشت با انتخاب طبیعی در میان ویژگی‌های مختلف بهینه‌سازی صورت می‌گیرد، و گاهی یک ویژگی خوب به خاطر یک اثر بد در عضوی دیگر نمی‌تواند به بهترین شکل خود وجود داشته باشد.

مرغ یا تخم مرغ، کدام اول بوده؟!

اکنون که فهمیدیم چرا تخم مرغ تخم مرغی شکل است، برویم سراغ پرسش کهن و مشهور مرغ و تخم مرغ؟! ببینیم حدس شما در نظرسنجی تا چه حدی درست از آب درآمده!

شواهد نشان می‌دهد که این پرسش بسیار قدیمی است و در طول تاریخ بسیاری درباره‌اش بحث کرده‌اند. مشکل به صورت ساده این بوده که مرغ از تخم مرغ به وجود می‌آید. ولی تخم مرغ هم باید توسط مرغ گذاشته شود. به این طریق یک مغلطه دوری به وجود می‌آید و معلوم نمی‌شود کدام اول بوده. در یونان باستان ارسطو به این نتیجه رسید که امکان نداشته مرغ یا تخم مرغ اول آمده باشند و هر دو برای همیشه وجود داشته‌اند. در طول تاریخ، خلقت‌گرایان هم براساس باورهای خود نظرات مختلفی داده‌اند. ولی شاید بعد از داروین و شناخته شدن فرگشت، این مساله اهمیت پیشین خود را از دست داده باشد. کاریکاتور زیر هم جالب است. انگلیسی آن را در یکی از این سایت‌های بلاد کفر یافتم و فارسیش کردم.

امیدوارم در مورد آن چنین تصوری نداشته باشید! و اگر هم داشته‌اید تغییر کند

بستگی دارد منظورمان از تخم مرغ دقیقا چه باشد. اگر منظورمان از تخم مرغ خود شکل تخم باشد و اینطور زادآوری (نه به طور ویژه خود تخم مرغ) در آن صورت می‌توانیم بگوییم تخم زودتر آمده؛ چون حیواناتی که تخم می‌گذاشته‌اند؛ مثلا دایناسور ها؛ مدت‌ها پیش از مرغ‌ها وجود داشته‌اند. مرغ خانگی به طور دقیقتر گونه جدیدتری از برخی گونه‌های قبلی بوده، که حدود ۳۰۰۰ سال پیش با انتخاب مصنوعی توسط انسان‌ها به این شکل درآمده‌است.

این معما به این دلیل وجود داشته که مردم با فرگشت آشنا نبوده‌اند. باز هم می‌توان گفت تخم مرغ اول بوده. فرگشت با انتخاب طبیعی به ما نشان می‌دهد که فرآیند گونه‌سازی با تغییر مواد ژنتیکی از نسلی به نسل دیگر به طور آهسته روی می‌دهد. از آنجاییکه دی ان آ تنها قبل از تولد می‌تواند با جهش تصادفی تغییر کند، نخستین تخم مرغ -توسط پرنده‌ای شبیه مرغ که کاملا مرغ نبوده- گذاشته شده‌است. ولی مساله اینجاست که تنها یک جهش تصادفی منجر به ایجاد گونه جدید نمی‌شود. فرآیند گونه‌سازی با جداسازی جمعیت‌ها (معمولا با جدایش جغرافیایی) اتفاق می‌افتد؛ که دو جمعیت قادر به تولید مثل با هم نیستند و زمان می‌برد. در فرآیند اهلی‌سازی حیوانات هم چنین چیزی بوده و شاید بتوان نخستین گروهی را که به طور ژنتیکی از اجداد خود دور شده‌اند مرغان خانگی اولیه دانست. جوجه‌ کنونی با تغییرات اندک اندک از نسل‌های پیشین در اثر ترکیب دی ان آی نرها و ماده‌ها و جهش‌های تصادفی در دی ان آی آنها به وجود آمده‌است.

خلاصه مطلب آنکه می‌توان گفت اول تخم مرغ بوده! ولی جانداران به طور ناپیوسته از یک گونه به گونه دیگر تبدیل نمی‌شوند و نباید فکر کرد ناگهان تخم مرغ یک موجود شبیه مرغ، کاملا مثل تخم مرغ‌های امروزین شده‌است. بلکه این فرآیند تدریجی بوده‌است.

پی‌نوشت: در این وبلاگ به مرور به برخی پرسش‌های مشهور آدمی پاسخ داده می‌شود. اگر پرسش خاصی دارید حتما تماس بگیرید. سپاس.

پس‌نوشت۱: مطلع شدیم که روز جهانی دختر بوده و ما بیخبر مانده‌ایم. در راستای آن و در راستای این پست: مقایسه نیمرو پختن دخترها و پسرها 🙂

پس‌نوشت۲: بیایید از سایت تازه تاسیس رادیووبلاگستان حمایت کنیم. چه خوشگل شده امشب!

پس‌نوشت۳: وبلاگ به این پرمحتوایی باشه و ما بیخبر باشیم؟! از جیوردانو برونوی گمراه حمایت می‌شود.

پس‌نوشت۴: شایگان عزیز کار جالبی در راستای خرافه‌زدایی انجام داده: آموزش ترویج خرافات در جامعه!

پس‌نوشت۵: اوباما برد و من هم شرطی که با دوستم گذاشته بودم بردم! شاد باشید