معرفی پروژه فرگشت و یک ویدیو

با درود به دوستان و رهگذرانی که از سر کنجکاوی یا کاملا شانسی به وبلاگ ناباور آمدند. پیش از هر چیز من یک عذرخواهی به خوانندگان دائمی وبلاگ بدهکارم. قرار نبود انقدر طولانی دودره شیم! ولی خب اول حوادث خیزش مردمی (که ترجیح می‌دم در این وبلاگ بازگو نشه) و بعد هم یک سری حوادث دیگر نگذاشت تا چنان که باید و شاید به یکسری از کارها برسم. این چند وقت از مطالب برخی وبلاگ‌ها و سایت‌های خوبِ مورد علاقه‌ام هم دور بوده‌ام و دلم برای مطالب عالی‌شان تنگ شده. امیدوارم بتوانم بیشتر در خدمت دوستان باشم.

راستش هر چند دیربازی است فعالیت‌های من در راستای شکگرایی و اندیشه انتقادی در وب فارسی کمرنگ شده، ولی خب کمپلت روزه سکوت نگرفته بودم! چند ویدیوی جالب به فارسی ترجمه شده که به مرور در همینجا معرفی خواهم شد.

امروز می‌خواهم برای دست گرمی، نخستین ویدیو از سری ویدیوهایی «پروژه فرگشت» را به شما عزیزان تقدیم کنم. استارت این کار درست ۶ ماه پیش (در جریان روز داروین) زده شد. ولی به دلایلی از همان موقع تعطیل شد تا همین اواخر. البته ترجمه ویدیوهایی در این زمینه ادامه یافت که به مرور آپلود خواهند شد. حتما توجه دارید که ما در سال جهانی داروین به سر می‌بریم. با توجه به کمبود منابع اطلاعاتی در این زمینه امید است که این پروژه کمکی هر چند کوچک در راه گسترش تفکر علمی و مدرک-محور در جامعه باشد. بهبود و ارتقا تفکر علمی و انتقادی در جامعه امروز امری بایسته و ضروری است. مغزی که مدرک-محور و علمی شده، دشوار بتواند هر خرافه و ظلم و بی منطقی را قبول کند.  پیش از معرفی ویدیو، شما را دعوت می‌کنم تا از امکانات پروژه فرگشت دیدن کنید:

۱. وبلاگ فرگشت: مشترک فید این وبلاگ شوید، و با خواندن مقالات علمی ساده‌ی آن اطلاعات عمومی خود را بالا ببرید. فرگشت یک وبلاگِ شخصی، سیاسی یا اعتقادی نیست. از هر دین و باور و عقیده‌ای که هستید از آن دیدن کنید. این صرفا یک وبلاگ علمی است با شعار: «بیشتر بدانیم».

۲. کانال علمی فرگشت: از این کانال در یوتیوب دیدن کنید و در صورت علاقه ساب نمایید. ما در وب فارسی با کمبود شدید ویدیوهای علمی مواجهیم. (حتی بدتر از وضعیت مقالات علمی!) در این کانال به مرور ویدیوهای جالب علمی قرار می‌گیرند. در حال حاضر، چندین ویدیوی کلیدی ترجمه شده که به تدریج آپلود شده و در وبلاگ فرگشت (به اضافه همین وبلاگ) معرفی خواهند شد.

۳. فیس‌بوک فرگشت: عضو صفحه فیس‌بوک ایرانیان علاقمند به دانش فرگشت (تکامل) و علوم مرتبط با آن شوید. بدین وسیله از اخبار جدید پروژه مطلع می‌شوید.

معرفی نخستین ویدیو: فرگشت و درخت زندگی

سیری در تاریخ حیات از آغاز تا به امروز در عرض شش دقیقه! با زیرنویس فارسی؛ با کیفیت HD «های دفینیشن». نسخه انگلیسی این ویدیو قبلا در پست «درخت زندگی» توصیف شده بود. این ویدیو بخشی از مستند بی بی سی با عنوان «چارلز داروین و درخت زندگی» است که توسط مستندساز مشهور بریتانیایی، دیوید اتنبرو مخصوص سال داروین (۲۰۰۹) اجرا شده است. اگرچه این ویدیو بسیار کوتاه است ولی کیفیت ساخت و انیمیشن جذاب آن بسیار تاثیرگذار و چشم‌نواز است. بعلاوه نحوه بیان حماسی دیوید اتنبرو به آن عمقی دوچندان بخشیده است. من شاید ۲۰ بار آن را دیده باشم و هر بار برایم بدیع است! ما انسان‌ها (گونه هوموساپینس) بمانند دیگر جانداران روی کره زمین حاصل میلیاردها سال فرگشت هستیم. ما با همه دیگر جانداران حتی با کلمپیچ نیای مشترک داریم و با هم مرتبطیم! سرانجام  در طول فرگشت، گونه‌ای در این سیاره پیدا شده که توانسته نحوه به وجود آمدن خودش را بفهمد. حس عمیقی است، و خوبی آن هم در این است که بر خلاف بسیاری از ادعاهای دیگر درباره منشا موجودات بر پایه مدارک بنا شده نه اوهام.

مشاهده ویدیو با کیفیت بالا (HD):

۱. یوتیوب

۲. فیسبوک

۳. دانلود

این ویدیو به همراه یک سایت دیدنی عرضه شده که در بخش Interactive آن می‌توانید درخت حیات را به طور سه‌بعدی مشاهده کنید. می‌توانید آن را بچرخانید و دور و نزدیک کنید. و بیشتر با ارتباط میان گونه‌ها آشنا شوید.

این هم متن فارسی موجود در زیرنویس ویدیو:

صد و پنجاه سال پس از انتشار کتاب انقلابی داروين، ژنتيک مدرن درستی بنيادين فرگشت [تکامل] را تاييد کرده است. کل حيات به هم مرتبط است. اين ما را قادر می‌سازد تا با اطمينان درخت پيچيده‌ای را بنا کنيم که نمایانگر تاريخ حيات بر روی کره‌ی زمین است. ابتدا در حدود سه ميليارد سال پيش در درياها آغاز شد. ملکول‌های شيميايی پيچيده کم‌کم با هم جمع شدند؛ و حباب‌هایی ميکروسکوپی تشکيل دادند: به نام سلول‌ها.

اینان چون دانه‌هايی بودند که درخت زندگی از آنها توسعه يافت.

آنها قادر بودند به مانند باکتری نصف شوند و خودشان را کپی کنند. آنها با گذشت زمان به گروه‌های متنوعی تبديل شدند. برخی از آنها چسبيده به هم باقی ماندند و زنجيره‌هايی تشکيل دادند که امروزه آنها را جلبک می‌ناميم. برخی ديگر توپ‌های توخالی تشکيل دادند که در خودشان فرو ريختند و اندام‌هایی با حفره‌های داخلی ساختند. آنها نخستين جانداران چند سلولی بودند. اسفنج‌های امروزی از نسل مستقيم آنها هستند.

با پیدایش تغييرات بيشتر، درخت زندگی رشد کرد و تنوع بیشتر یافت. برخی جانداران قابليت تحرک بيشتر يافتند و دهانی تشکيل دادند که به یک شکم وصل می‌شد. ديگران با يک ميله‌ی درونی بدن‌های مستحکم‌تری پيدا کردند. البته این کاملا قابل درک است که آنها ارگان‌های حسی خود را در اطراف تنه جلویی خود پيدا کردند.

يک گروه مرتبط با آنها، دارای بدن‌هایی شدند که به چند قطعه تقسيم می شد: با برآمدگی‌های کوچکی در دو طرف که به آنها کمک می‌کرد بهتر در کف دريا حرکت کنند. برخی از اين جانورانِ بندبندی، پوسته‌های محافظتی سختی تشکيل دادند که به بدنشان استحکام و سختی بیشتری داد. اينچنين حالا درياها با جانواران جورواجور پر شده بود.

سپس در حدود ۴۵۰ ميليون سال پيش، برخی از اين جانوران مسلح به بيرون از آب ها خزيدند و به خشکی مبادرت کردند.

در اين هنگام درخت زندگی به بسياری گونه‌های مختلف انشعاب یافت. که هر یک به نوعی از اين محيط جديد به انواع روش‌های مختلف بهره‌برداری نمودند. یکی از اين گروه‌ها دارای صفحات امتداد یافته‌ای در پشت خود شد. این برآمدگی‌ها در طول نسل‌های متمادی سرانجام به بال تبديل شد؛ حشرات وارد صحنه شدند. زندگی وارد هوا گرديد، و به بيشمار اشکال گوناگون تبديل شد.

در همین ضمن، در دريا آن جانورانی که ميله‌ی محکمی در بدن خود داشتند، آن را با پوششی از استخوان تقويت کردند. جمجه‌ای تشکيل شد که آرواره‌ای در آن لولا می شد؛ و می‌توانست طعمه را بربايد و نگه دارد. آنها به مرور بزرگتر شدند و به باله‌های ماهیچه‌ای مجهز شدند که آنها را قادر ساخت با سرعت و قدرت شنا کنند. بنابراين حالا این ماهی بود که آب‌های جهان را تسخير می‌کرد.

يک گروه از آنها توانايی بلعيدن هوا از سطح آب را پيدا کردند. کم‌کم باله‌های گوشتی آنها تبديل به پاهايی برای تحمل وزن‌شان شد. و ۳۷۵ ميليون سال پيش بود که گروه کوچکی از اين جانوران مهره‌دار، به دنبال حشرات پا به خشکی گذاشتند. آنها دوزيستانی با پوست مرطوب بودند و برای تخم‌گذاری بایستی که به آب باز می‌گشتند.

ولی برخی از نوادگان آنها دارای پوست‌های خشک و فلس‌دار شدند، و ارتباط‌‌‌شان را با آب بوسيله گذاشتن تخم‌هايی با پوسته‌ی ضد آب قطع کردند. اين موجودات خزنده، اجداد لاک‌پشت ها، مارها، مارمولک‌ها و تمساح‌های امروزی بودند. و البته آنها گروهی را شامل می‌شدند که در آن زمان بر زمين حکمفرما شد: دايناسورها.

بنابراین درخت زیستی به کثیری از شاخه‌های گونه‌گون جوانه زد.

سپس حدود ۶۵ ميليون سال پيش يک فاجعه بزرگ زمين را درنورديد. دليلش هر چه باشد، بخش عمده‌ای از زندگی جانوری نابود شد. همه دايناسورها منقرض شدند، به جز يک شاخه از آنها که فلس‌هایشان به پر تغيير يافته بود. آنها پرندگان بودند.

در همین حینی که پرندگان در آسمان‌ها پراکنده می‌شدند؛ يک گروه کوچک و به ظاهر بی‌اهميت از بازماندگان جمعیت‌شان در زمین فزونی یافت. اين موجودات از اين جهت با رقبای خود متفاوت بودند که بدن‌شان گرم بود و با لايه‌ای از خز عايق می‌شد. آنها نخستين پستانداران بودند. با بی‌سکنه شدن بیشتر خشکی‌ها پس از فاجعه بزرگ، آنها حالا شانس خودشان را پیدا کرده بودند. بدن گرم و عايق‌دار، آنان را قادر ساخت تا در همه زمان‌ها فعال باشند: از شب گرفته تا روز؛ و در هر مکان از قطب گرفته تا استوا؛ در آب به خوبی خشکی؛ در دشت‌های پوشیده از چمن؛ و بالای درختان. امروز، ما و ديگر پستانداران، جهان را با وارثان ديگر گروه‌های بزرگ جانوری که در اين سياره فرگشت يافته‌اند سهيم هستيم. با پرندگان، با خزندگان، با حشرات، و با ماهی‌ها. و حتی با ساده‌ترين جاندارانی که نخستین بار بیش از سه میلیارد سال پيش پديدار شدند، یعنی با باکتری‌ها.